Sömürü Koşullarının Yeniden Üretimi

Kapitalist toplumda üretme süreci, sermayenin üretimi ve yeniden üretimi sürecidir. Yeniden üretim sürecinin temeli, emeğin, ürünlerinden; emek gücünün ise emeğin nesnel koşullarından ayrılmış olmasıdır. Başka bir deyişle, bir yanda üretim araçlarına ve geçim nesnelerine sahip olan kapitalistlerin; diğer yanda ise, sadece, emek gücüne sahip olan işçilerin var olmasıdır. Bu temel üzerinde, emeğin sömürüsü üzerinden sermayenin üretimi gerçekleşir. Bu durum, sürekli olarak yinelenen biçimde olur. Yani kapitalist üretme biçimi, bu sömürü ilişkisini, sürekli olarak yeniden üretir. İşçinin emeği, üretme sürecinde sürekli olarak, kendisine ait olmayan ürünlerde nesneleşir. Sermaye biçiminde, kapitalistin zenginliği olarak ortaya çıkar.

Sermayenin yeniden üretimi süreci, kapitalist tarafından emek gücünün tüketilmesi sürecidir. Emek gücü tükenirken, ürünler sürekli olarak işçiden uzaklaşır. İşçiden uzaklaşan metalar; kapitalist için üretim araçlarına ve tüketim nesnelerine dönüşür. Yani işçi kendisi için değil, kapitalist için üretir. İşçi daha üretim sürecine girmeden önce, emek gücünü kapitaliste satmıştı. Üretim araçları zaten kapitaliste aitti. Bu nedenle emek gücü tüketilirken; işçinin emeğinin kristalleştiği bütün metalar kapitalistin olur. Yani emek gücünü kapitaliste terk eden işçi, bütün zenginliği kapitalist için sermaye olarak üretir. Kendisine hükmeden, kendisini egemenliği altına alan, kedisini sömüren o devasa gücü yaratır.

Kendisini sömüren sermaye gücünü üreten işçi; kendi emek gücünü de üretir. Emek gücünü, üretim alanı dışında tüketim nesneleriyle yeniler. İşçi kapitalist için sermayeyi, kendisi için de emek gücünü üretmekle; kapitalisti kapitalist, kendisini de işçi kılan koşulları yeniden üretir. Bu süreç sermayenin yeniden üretimi sürecidir. Sermayenin yeniden üretimi süreci, aynı zamanda işçinin tüketim sürecidir de.

Kapitalist toplumda, işçinin tüketimi iki biçimde gerçekleşir. İlkin işçi, üretim sırasında üretim araçlarını tüketir. Üretim araçları tüketilirken, kapitalistin yatırmış olduğu sermayenin değeri, yeni ürüne aktarılırken, fazladan bir değer de üretilir. Bu nedenle, işçinin üretim araçlarını tüketmesi üretken bir tüketimdir. Çünkü bu tüketimle sermaye değeri korunur, yeni değer üretilerek; sermayenin değerlenmesini sağlanır. Ayrıca bu tüketimle ortaya çıkan değerin bir kısmı kapitalistin bireysel yaşamı için harcanır. Böylece kapitalist, kapitalist olarak varlığını sürdürmüş olur. Bu süreçte bir tüketim daha gerçekleşir ki, o da emek gücü metasının tükenmesidir. 

İşçinin tüketiminin diğer biçimi; işçinin, ücretini ihtiyacı olan tüketim nesnelerine çevirmesidir. Yani ücretiyle aldığı tüketim nesnelerini bizzat kendi ihtiyacı olarak tüketmesidir. İşçinin bu tüketimi bireysel tüketimdir. Bireysel tüketimle işçi, üretim sürecinde tükenen emek gücünü yeniler. Yeniden üretir.  Aynı zamanda “bu tüketim, kapitalist için vazgeçilmez bir üretim aracı olan şeyin, yani emekçinin kendisinin üretimi ve yeniden üretimidir.”(1) Emek gücünü yeniden üreten işçi, aynı zamanda kendi işçi varlığını da yeniden üretmiş olur. Çünkü işçinin, zihinsel ve fiziksel yeteneklerini ifade eden emek gücü, işçiden ayrı bir varlığa sahip değildir.

Bu durumda işçi, üretken tüketimle kapitalistin sermayesini değerlendirdiği gibi, kapitalistin varlığını da üretmiş olur. İkincisinde; tüketim nesneleri tüketimiyle emek gücü yeniden üretimini sağlayarak işçi olarak varlığını üretir. “İlkinde işçi, sermayenin devindirici gücü olarak iş görür ve kapitaliste aittir. İkincisinde kendisine aittir ve üretim faaliyetleri dışında kendi gerekli yaşamsal işlevlerini yerine getirir. Birincinin sonucu ile kapitalist yaşar, ikincisininki ile işçi.”(2) İşçi, sermayeyi yeniden üreterek kapitalistin varlığını; emek gücünü yeniden üreterek kendi varlığını üretmiş olur.

Sisteme bütünsel olarak bakıldığında aslında, işçinin emek gücünün üretimi de, dolaylı olarak sermayenin yeniden üretimidir. Zira işçinin emek gücü, satış yapıldıktan sonra kapitalistin sermayesinin bir bölümüdür. İşçi emek gücünü yeniden üretmekle kapitalistin sermayesini yeniden üretmiş olur. Emek gücünün yenileme sürecinin, üretim süreci dışında,  işçinin yaşam alanlarında gerçekleşiyor oluşu bu sonucu değiştirmez. İşçi emek gücünü, kendi yaşam alanında, aile içerisinde yeniden ürettiğinde, sermayeye ait olan emek gücünü üretmiş olur. Aynı zamanda da işçi olarak varlığını koruyup yeniden üretmiş olur.

Kapitalist toplumda üretme süreci, sermayenin üretimi ve yeniden üretimi sürecidir. Bu süreç, emeğin kendi ürününden ayrılmış olmasını; emek gücünün de, emeğin nesnel koşullarından ayrı olmasını gerektirir. Başka bir deyişle üretim araçlarının kapitalistte, emek gücünün de işçide olmasını öngörür. Sermayenin yeniden üretimi süreci, kapitalisti üretim aracı ve tüketim nesneleri sahibi olarak üretir, yeniden üretir. Aynı süreç, emek gücünden başka bir şeyi olmayan emek gücü sahibini de, işçi olarak yeniden üretir. Bu süreç, kapitaliste zenginliği bahşederken; işçiye, sömürüyü yoksulluğu garanti eder.

Kaynaklar

1-     Karl Marx, Kapital 1, Sayfa 588, 1. Baskı, Sol Yayınları

2-     Karl Marx, Kapital 1, Sayfa 587, 1. Baskı, Sol Yayınları