Üretim Zamanı

Bir sermayenin devri, üretim ve dolaşım zamanından oluşur. Marx, bu bölümde üretim zamanını ele almaktadır.

Üretim zamanı, sermayenin üretim alanında kaldığı zamandır. Emek sürecindeki, emek gücünün, kendi doğal sınırlarının zorunlu kıldığı kesintileri dışarıda bıraktığımızda, üretim zamanı iki dönemi kapsar. Bunlardan birincisi, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanı, diğeri ise, sermayenin varlık biçiminin, doğal sürecin etkisine bırakıldığı bekleme ya da hazır hale gelme zamanıdır. 

Çalışma zamanı, emek gücünün harcandığı zamandır. Üretim zamanının bir kısmını oluşturan bu çalışma zamanı kapitalist için önemlidir. Zira değer ve artı değer, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanında gerçekleşmektedir. Çalışma zamanının uzunluğu, işgünü uzunluğuna ve emeğin üretkenlik düzeyine bağlı olarak uzun ya da kısa olabilir.  

Dolaşım Zamanı

Sermayenin, üretim ve dolaşım alanında hareketi zaman ile ifade edilir. Sermayenin, üretim alanında kaldığı süre üretim zamanını, dolaşım alanında kaldığı süre dolaşım zamanını oluşturur. Üretim zamanı ve dolaşım zamanı, sermayenin devresini çizdiği toplam zamandır. Yani, sermayenin devir zamanı, üretim ve dolaşım zamanını kapsar. 

Marks, üretim zamanını ele alıyor. Üretim zamanı ile iş zamanı ayrımı yapıyor. İş zamanı bizzat emeğin üretim sürecinde faaliyette bulunduğu zamandır. Emeğin, bizzat faaliyette bulunduğu bu zaman, artı değer yaratma zamanıdır. Üretim zamanı ise, iş zamanından daha fazla bir zamanı ifade eder. Öyleyse, üretim zamanı, iş zamanından daha uzundur ve üretim zamanı iş zamanını kapsar. Üretim zamanının, iş zamanından fazlalığının nedeni, üretken sermayenin, iş sürecinde yer almaksızın, üretken süreçte işlev yapmasından kaynaklanır. Üretimde meydana gelen duraklamalar, ürünün büyüme süresi, tomruğun bekletilme zorunluluğu, şarabın mayalanması için bekletilme durumu vb. nedeniyle üretim zamanı daha uzundur. Ayrıca, üretim araçları değerlerini parça parça aktardıkları için, bunlar, iş yapma süreci dışında da üretim sürecinde kalırlar. Pamuk, demir, kömür gibi üretim araçları da hemen kullanılmadıkları halde, üretken sermayenin parçası olarak beklerler. Bunlar, üretim sürecinin devamı için bekletilirler ve bunlar gizil sermayedirler. Gizil sermayenin depolama alanları (bina, aygıt vb.) üretken sürecin koşuludurlar ve dolayısıyla üretken sermayenin parçalarıdırlar.