Devir Zamanının Yatırılan Sermayenin Büyüklüğü Üzerine Etkisi

Bu bölüm ve 16. Bölümde devir zamanının, sermayenin kendisini genişletmesi üzerine etkisi ele alınıyor.

Sermayenin devresinin, üretim ve dolaşım evresinden oluştuğunu biliyoruz. Sermayenin bir bölümü üretim sürecinde iken, bir bölümü de dolaşım sürecindedir. Dolaşım sürecinin uzunluk ya da kısalığı sermayenin devini etkiler. 

Üretim Zamanı

Bir sermayenin devri, üretim ve dolaşım zamanından oluşur. Marx, bu bölümde üretim zamanını ele almaktadır.

Üretim zamanı, sermayenin üretim alanında kaldığı zamandır. Emek sürecindeki, emek gücünün, kendi doğal sınırlarının zorunlu kıldığı kesintileri dışarıda bıraktığımızda, üretim zamanı iki dönemi kapsar. Bunlardan birincisi, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanı, diğeri ise, sermayenin varlık biçiminin, doğal sürecin etkisine bırakıldığı bekleme ya da hazır hale gelme zamanıdır. 

Çalışma zamanı, emek gücünün harcandığı zamandır. Üretim zamanının bir kısmını oluşturan bu çalışma zamanı kapitalist için önemlidir. Zira değer ve artı değer, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanında gerçekleşmektedir. Çalışma zamanının uzunluğu, işgünü uzunluğuna ve emeğin üretkenlik düzeyine bağlı olarak uzun ya da kısa olabilir.  

Çalışma Dönemi

Marx, ikisi de onar saatlik işgünü olan,  iki iş dalında, iki meta sürecini ele alarak karşılaştırıyor. Pamuk ipliği fabrikası ve lokomotif fabrikası…

Bunlardan pamuk ipliği, tamamlanmış olarak, günlük ya da haftalık çıkartılırken, lokomotifin tamamlanmış bir ürün olarak çıkabilmesi için emek sürecinin daha uzun bir zaman (diyelim 3 ay) yinelenmesi gerekecektir. Birinci durumda emek, günlük ve haftalık yinelenirken, ikinci durumda emek süreci çok sayıda günlük emek süreçlerini kapsar ve süreklidir. Günlük emek süreçleri (on saat) aynı olmalarına karşın, ürünün tamamlanmış olarak, üretim sürecinden ayrılıp dolaşım alanına çıkma süreleri belirgin olarak farklıdır. Dolayısıyla üretken faaliyetin yerine getirilmesi için gerekli olan zaman farklıdır.