Devrin Kâr Oranı Üzerindeki Etkisi

Bu bölümü Engels yazmıştır. 

Engels, devrin artı değer ve dolayısıyla da kârın üretimine olan etkisinin ikinci ciltte ele alınmış olduğunu belirtiyor. Kısa bir özet geçiyor. Devir için gerekli zaman aralığından kaynaklı sermayenin tamamı aynı zamanda üretim alanında kullanılamaz. Sermayenin bir kısmı üretim alanındayken, bir kısmı para biçiminde ya da hammadde ikmali, satılmamış meta vb. biçiminde atıl bir şekilde bulunabilir. Dolayısıyla da aktif sermaye atıl bekleyen sermaye kadar eksiktir. Böylece, üretimde el konulan artı değer de aynı ölçüde azalmış demektir. O halde “devir dönemi ne kadar kısa olursa, sermayenin bütününe oranla atıl kalan bu kısmı o kadar küçük ve bu nedenle, diğer koşullar aynı kalmak üzere, el konulan artı-değer o kadar büyüktür. “K-3-67

Devir Zamanının Yatırılan Sermayenin Büyüklüğü Üzerine Etkisi

Bu bölüm ve 16. Bölümde devir zamanının, sermayenin kendisini genişletmesi üzerine etkisi ele alınıyor.

Sermayenin devresinin, üretim ve dolaşım evresinden oluştuğunu biliyoruz. Sermayenin bir bölümü üretim sürecinde iken, bir bölümü de dolaşım sürecindedir. Dolaşım sürecinin uzunluk ya da kısalığı sermayenin devini etkiler. 

Çalışma Dönemi

Marx, ikisi de onar saatlik işgünü olan,  iki iş dalında, iki meta sürecini ele alarak karşılaştırıyor. Pamuk ipliği fabrikası ve lokomotif fabrikası…

Bunlardan pamuk ipliği, tamamlanmış olarak, günlük ya da haftalık çıkartılırken, lokomotifin tamamlanmış bir ürün olarak çıkabilmesi için emek sürecinin daha uzun bir zaman (diyelim 3 ay) yinelenmesi gerekecektir. Birinci durumda emek, günlük ve haftalık yinelenirken, ikinci durumda emek süreci çok sayıda günlük emek süreçlerini kapsar ve süreklidir. Günlük emek süreçleri (on saat) aynı olmalarına karşın, ürünün tamamlanmış olarak, üretim sürecinden ayrılıp dolaşım alanına çıkma süreleri belirgin olarak farklıdır. Dolayısıyla üretken faaliyetin yerine getirilmesi için gerekli olan zaman farklıdır. 

SERMAYENİN DEVRİ- Devir Zamanı ve Devir Sayısı

Sermaye değerin, yatırılma nedeni artı değer, yani kar elde edebilmektir. Yalnız artı değer elde etmek değil, daha fazla artı değer ya da kar elde etmektir. Daha fazla artı değere, ya da, kara ulaşmanın yollarından biriside, sermayenin devrini kısa sürede tamamlamasından geçer. Daha kısa sürede, devrini tamamlayan sermaye, artı değer yaratma sürecine daha çabuk başlar.

Sermayenin devir zamanı, üretim ve dolaşım zamanını kapsar. Öyleyse “Bu toplam zaman, sermayenin devir zamanını oluşturur.”K-2-142 Demek ki, sermaye devrini ancak, üretim ve dolaşım aşamasından geçerek tamamlar. Sermayenin, devrini tamamlaması demek, başladığı biçime geri dönmesi demektir. Örneğin para biçiminde başlamışsa tekrar para biçimine dönmekle devrini tamamlamış olur. Hemen belirtelim ki, devir tamamlama, para sermaye (P den P' ye) ve üretken sermaye (R den R ye) devrinde görülür. Zira hem para sermaye, hem üretken sermaye başlangıç olarak yatırılmış bir sermaye ile başlar ve artı değeri de içeren bir sermaye ile devrini tamamlar. Oysa meta sermaye devresinde devre, artmış olan, artı değer içeren bir sermayeyle başlar.