SERMAYENİN DEVRİ- Devir Zamanı ve Devir Sayısı

Sermaye değerin, yatırılma nedeni artı değer, yani kar elde edebilmektir. Yalnız artı değer elde etmek değil, daha fazla artı değer ya da kar elde etmektir. Daha fazla artı değere, ya da, kara ulaşmanın yollarından biriside, sermayenin devrini kısa sürede tamamlamasından geçer. Daha kısa sürede, devrini tamamlayan sermaye, artı değer yaratma sürecine daha çabuk başlar.

Sermayenin devir zamanı, üretim ve dolaşım zamanını kapsar. Öyleyse “Bu toplam zaman, sermayenin devir zamanını oluşturur.”K-2-142 Demek ki, sermaye devrini ancak, üretim ve dolaşım aşamasından geçerek tamamlar. Sermayenin, devrini tamamlaması demek, başladığı biçime geri dönmesi demektir. Örneğin para biçiminde başlamışsa tekrar para biçimine dönmekle devrini tamamlamış olur. Hemen belirtelim ki, devir tamamlama, para sermaye (P den P' ye) ve üretken sermaye (R den R ye) devrinde görülür. Zira hem para sermaye, hem üretken sermaye başlangıç olarak yatırılmış bir sermaye ile başlar ve artı değeri de içeren bir sermaye ile devrini tamamlar. Oysa meta sermaye devresinde devre, artmış olan, artı değer içeren bir sermayeyle başlar. 

“Eğer değer, kendini sermaye değer olarak devam ettirecekse ve artı değer yaratacaksa, bunu tekrarlamalıdır.”K-2-142 Demek ki, sermaye değer olabilmek için ve artı değer yaratabilmek için sürekli olarak sermaye devrini tamamlamalı, başka bir deyişle geri dönmeli ve yeniden devre açmalıdır. 

Sermayenin devrini hızlı bir şekilde tamamlaması önemlidir. Sermaye ne kadar hızlı olarak geriye dönerse, kapitalist onu tekrar sürece sokabilir. Daha hızlı olarak devrin tamamlanması ve yeni devrin başlatılması, artı değere daha çabuk ve daha sık ulaşmak anlamına gelir. Bu da kapitalistin istediği bir şeydir.

İşleyen sermayenin devrini ölçülmesinin doğal birimi yıldır ve farklı sermayelerin devir hızları bir yıl üzerinden hesaplanır ve karşılaştırılır. “Eğer devir zamanının ölçü birimi olarak yılı Z ile, belli bir sermayenin devir zamanını z ile ve devir sayısını n ile gösterirsek, n = Z : z olur.”K-2-143 Diyelim gömlek üretimine yatırılan sermaye, 4 ayda devretsin ya da 4 ay sonra geriye dönsün. Bu sermayenin yıllık devir sayısı 12 : 4 = 3 tür. Diyelim gemi yapımına yatırılan sermaye, 18 ayda devretsin ya da geriye dönsün. Bu sermayenin yıllık devri 12 : 18 = 2 / 3 tür. Bu sermaye bir yılda devrinin üçte ikisini tamamlamıştır.

Her bireysel sermayenin dönme hızı, o sermayenin üretim ve dolaşım koşullarına bağlı olarak farklılık gösterir. Örneğimizdeki, gemi yapımı ya da demiryolu yapımı için yatırılan sermaye daha uzun zamanda devrini tamamlar ya da geri döner. Oysa giyim, gıda vb yatırılan sermayenin devri daha hızlı olur.