Yatırılan Sermayenin Toplam Devri Devir Çevrimleri

Üretken sermayeyi oluşturan, sabit sermaye ve döner sermayenin farklı devir süreleri vardır. Yatırılan sermayenin, toplam devri, kendini oluşturan kısımların ortalama devridir. Bu farklı dönemler sorunudur ve hesaplanabilir. Lakin burada, bir nicelik farkı değil, nitelik farkından da söz etmek gerekir.

   

Üretime giren döner sermayenin değerini tümden ürüne aktardığını biliyoruz. Üretim sürecinin, kesintisiz yürümesi için, ürün satışıyla döner sermaye tekrar yerine konmalıdır. Üretim sürecindeki sabit sermaye ise, değerin bir kısmını ürüne aktarır ve bu aşınma ve yıpranmaya rağmen, üretim sürecinde işlev yapmayı sürdürür. Bu nedenle, döner sermaye kadar sık biçimde yerine koyulması gerekmez. Ayrıca sabit sermayenin çeşitli kısımları da farklılık gösterir. Bu nedenle de, sabit sermayenin çeşitli kısımlarına özgü devir, homojen bir devir biçimine indirilmelidir. Böylece nicelik, yani devir süreleri bakımından farklılıkları kalır ki, o zaman sermayenin toplam devri, sermayeyi oluşturan parçaların ortalama devri olarak bulunabilir.

Yatırılan üretken sermayenin, daha büyük kısmını, devir süresi birkaç yılı bulan sabit sermaye oluşturur. Buna rağmen, döner sermaye yılda birkaç kez devretmekle, yatırılan toplam değerden daha büyük hale gelebilir.  Şöyle ki, 

Toplam sermaye: 100.000
Sabit sermaye: 80.000 Ömrü: 10 yıl Yılda 8.000 geri döner	Döner sermaye: 20.000 Yılda 5 devir yapsın 20.000 x 5 = 100.000
Bir yılda devredilen 108.000, yatırılan toplam sermayeden, 8.000 fazladır. Sabit sermayenin 72.000 değeri henüz durmaktadır. Bunun devri için 9 yıla daha ihtiyaç var. Bu nedenle sermaye, devirler çevriminden geçmek zorundadır.

İşte bu nedenle, yatırılan sermayenin değerinin devir zamanı, fiili olarak yeniden üretim zamanından, ya da kendisini oluşturan kısımların fiili devir zamanlarında farklıdır. 

Kapitalizmin gelişmesiyle birlikte, sabit sermayenin büyüklüğü ve dayanıklılığı artar. “Sabit sermayenin gelişmesi, bir yandan bu ömrü uzattığı halde, öte yandan da, bu ömür, kapitalist üretim tarzının gelişmesiyle aynı şekilde devamlı olarak hız kazanan üretim araçlarındaki sürekli devrimler ile kısalır.” K-2-169 Kapitalist üretimin gelişmesiyle, sabit sermaye gelişmekte ve ömrü uzatılabilmektedir. Ne var ki, manevi değer kaybıyla, fiziksel olarak uzamış ömür birden bire bitivermektedir. Zira aynı işi yapan makine daha ucuza üretilebilme olanağına kavuşmuştur. Böylece eski makinenin değeri de yeni üretilenin değerinde olarak iş görür ya da yeni makine ile değişilmelidir. Böylece değer kaybına uğramış olur. 

Marx, sabit sermayenin, devirler çevriminin ortaya çıkardığı kriz olanağına değinmektedir. “Modern sanayiin temel dallarında bu yaşam çevriminin ortalama on yıl olduğu varsayılabilir. Ne var ki, biz, burada, kesin rakamlar ile ilgili değiliz. Şu kadarı açıktır: bu süre içerisinde sermayenin sabit kısmı tarafından hareketsiz tutulduğu birkaç yılı kapsayan birbiriyle bağıntılı devirler çevrimi, devresel bunalımlara maddi bir temel sağlar. Bu çevrim sırasında, işler, birbirini izleyen durgunluk, orta derecede faaliyet, hızlanma ve bunalım dönemlerinden geçer. Sermayenin yatırılmış olduğu dönemlerin birbirlerinden çok farklı olduğu ve zaman bakımından çakışmaktan çok uzak bulundukları doğrudur. Ama bir bunalım, daima geniş yeni yatırımların çıkış noktasını oluşturur. Bu nedenle, bir bütün olarak toplumun bakış açısından, bir sonraki devir çevrimine az çok yeni bir maddi temeli sağlarlar.”K-2-169