Elbirliği

Marx, basit elbirliğini, aynı türden işi yapan işçilerin, bir ve aynı işgününde, ya da farklı fakat aralarında ilişki olan iş süreçlerinde, bir araya getirilmeleri olarak belirtiyor. Yani, elbirliği için, çok sayıda işçi, para sahibi tarafından aynı zamanda, aynı yerde, çalıştırılmak üzere bir araya getirilmiş olması gerekir. Başka bir deyişle, aynı işgününde, belirli, planlanmış bir iş için, birçok emek gücünün, birlikte harekete geçirilmesi elbirliğidir.

İşçilerin, para sahibi tarafından bir araya getirilebilmeleri için ise, sermayenin, asgari bir düzeye gelmiş olması gerekir. Zira bu kapitalist üretim sürecinin gereğidir. Birçok emeğin, tek bir kapitalistçe çalıştırılamadığı durumda kapitalizm olanaksız hale gelir. Dolayısıyla “tek bir kapitalistin patronluğu altında aynı türden meta üretmek üzere bir arada çalışmaları, hem tarih, hem mantık açısından kapitalist üretimin çıkış noktasını meydana getirir.”K-1-336  

Ne var ki, basit elbirliği, yalnızca kapitalist üretim sürecine ait bir ilişki değildir. Kapitalizm öncesi ilişkilerde de bu ilkel biçimiyle mevcuttu. Örneğin ortaçağda ve modern sömürgelerde elbirliği, boyunduruk, kulluk ve kölelik ilişkisine bağlı olarak gerçekleşmiştir. Kitleler halinde emek gücü aynı anda harekete geçirilmiştir. Yine ilkel topluluklarda, elbirliği vardı ve ortak mülkiyete dayanıyordu. Kapitalist biçimdeki elbirliği ile önceki biçimlerdeki elbirliği birbirinden farklıdır. Kapitalist biçimde elbirliği, emek gücünü sermayeye satan ücretli emekçileri öngörür. Bu ayırıcı özelliktir.  

Belli sayıda işçinin, tekil ya da birlikte çalışması, değer üretimi yönünden fark etmez.  Değerde gerçekleşen emek ortalama emek zamanıdır. Tek işçinin iş günü 12 saat olsun. 12 işçi için bu 144 saattir. Her bireysel işçinin ortalama emekten az ya da çok sapmalarına karşın, her birinin işgünü, 144’ün 12’de biridir. Bu nedenle ortalama toplumsal işgünü niteliği verir.  

Çok sayıda işçinin, bir arada çalışıyor olması, çalışma sisteminde bir değişiklik meydana getirmez. Lakin üretimin, maddi koşullarında bir devrime yol açar. Dolayısıyla da, kapitaliste birçok avantaj sağlar.  Çalışılan işyeri, depolar, işçilerin kullandıkları araç gereçler, birlikte ve ortak tüketildiğinden, araç gereçler daha yararlılıkta tüketilir ve tasarruf sağlanır. Ayrıca elbirliği, bu tek bir kuvvet halinde kaynaşma, bedensel canlılığa ve rekabet dürtüsüne yol açar. Böylece 144 saat ortaklaşa işgünü, ayrı ayrı 12 saatlik işgününden fazla üretir. Çalışılan iş daha büyük bir hızla yürür. İşin niteliği gereği, birçok sanayi kolundaki üretimin kritik dönemlerine olumlu etki yapar. Zira bu kritik zamanlarda elbirliğinin yokluğu çeşitli zararlara yol açar. Marx, ABD’nin batı kesiminde buğdayın, Doğu Hindistan’ın bazı kesimlerinde de pamuğun, elbirliği yokluğundan ziyan oluşunu örnek veriyor. 

Basit elbirliği, yeni bir gücün yaratılmasını sağlamıştır. Bu güç, ”bireylerin üretici gücünde artma değil, yepyeni bir gücün, yani kitlelerin ortak gücünün yaratılmasıdır.”K-1-340 Bu güç, tek tek bireylerin güçlerinin toplamı değildir. Bu güç, yepyeni bir güçtür. Zira ”işçi, diğer işçiler ile sistemli bir elbirliğine girdiği anda, bireyselliğin verdiği bağları parçalar, türünün yetilerini geliştirir.”K-1-344 Dolayısıyla bu güç, bireyselliklerin ya da bireysel güçlerin basit bir toplamı değil, bu toplamdan oluşan yeni nitelikte bir güçtür. Diğer yandan bu güç, birleştirilmiş işgünü anlamına da gelir. Bu birleştirilmiş toplam işgünü, tek tek işgünleri toplamına göre, daha fazla miktarda kullanım değeri üretir. Böylece, bir meta üretimi için gerekli emek zamanı kısaltılmış olur. Birleştirilmiş işgününün,  kendine özgü üretkenlik gücü, toplumsal emeğin üretme gücüdür. Bu güç elbirliğinden doğar.

Geniş boyutta ortaklaşa emeğin, bir arada uyum içerisinde hareketi için, bir yönlendirici güce ihtiyaç duyulur. Dolayısıyla denetleme, yönlendirme, düzenleme işleri sermayenin bir işlevi olur. Zira elden geldiğince, artı değer sızdırmak sermayenin eğilimidir ve en geniş emek gücünü, en etkin bir şekilde sömürmek ister. Ne var ki, elbirliği yapan işçilerin artmasıyla birlikte, sermayenin, hesapsızca sömürüsüne karşı direnme de artar. Bu direnmeleri kırmak içinse, sermayenin baskısını artırması zorunluluğu ortaya çıkar. Kuşkusuz bu baskı, zor sadece kapitalizme özgü değildir. Zira baskı, zor bütün sömürü ilişkilerinin zorunlu sonucudur. Öyleyse, “kapitalistin uyguladığı denetim, yalnızca, toplumsal emek sürecinin niteliğinden doğan ve bu sürece özgü özel bir işlev değil, aynı zamanda, bu toplumsal emek sürecinin sömürülmesi işlevidir ve kökleri, sömürücü ile onun sömürdüğü canlı ve çalışan hammadde arasındaki kaçınılmaz uzlaşmaz karşıtlıkta bulur.” K-1-345 Kapitalistin denetimi ya da baskısı iki yönlüdür. Bir yanda üretim sürecinin gereği olarak yansır, diğer yandan da sömürü ilişkisinin (proleter burjuva çelişkisi) kendinde gerekliliktir. “Elbirliği boyutları büyüdükçe, bu zorbalıkta kendisine özgü biçimlere girer.” K-1-346 sermayenin, gerçek anlamda, kapitalist üretime başlayabileceği, asgari miktara ulaştığında, kapitalisti fiilen çalışmadan çekmesi gibi, şimdi de, işçilerin doğrudan denetimi, yönetici, ustabaşı, posta başı gibi ücretli kişilere bırakılır. Denetim ve gözetim işi bu kişilerin özel görevleri olur. 

Emek pazarında, tek tek işçiler, kendi emek güçlerinin sahipleri olarak, kapitalistle karşı karşıya gelirler. Tek tek her biri, kapitalistle sözleşmelerini yaparlar. İşçiler, birbirlerinden bağımızdırlar ve sadece kapitalistle ilişki içerisindedirler. Kendi aralarında ilişkileri yoktur ve aralarında elbirliğine dayalı ilişki üretim alanında kurulur. Üretim sürecinde, elbirliği etmeye başladıkları andan itibaren de, onlar artık kendileri olmaktan çıkarlar. Sermayeye ait olurlar. Birleşmiş bir organizmanın bir parçası olarak hareket ederler ve onlar artık “sermayenin varoluş biçimlerinden başka bir şey değildirler.”K-1-347 Bu ilişkide, işçinin üretici gücü, sermayenin üretici gücü olarak, sermayenin özünden doğuyor görünür. Dolayısıyla işçilerin elbirliğiyle geliştirdikleri üretici güç, sermayenin üretici gücüdür. Zira işçiler, bu sürece girmekler sermayeyle birleşmiş, ona ait olmuşlardır.

Toparlayalım: Çok sayıda işçinin, bir arada aynı zamanda emek güçlerinin harekete geçirilmesi durumuna basit elbirliği denilir. Elbirliği, kapitalizm öncesi sistemlerde de olmasına karşın, kapitalizmde bir kapitalist tarafından, onun denetim ve gözetiminde ücretli işçilerin birlikte çalıştırılmasıdır. Elbirliği sürecine, sermaye tarafından ne kadar fazla sayıda işçi katılırsa, sermaye sahibi de kapitalist niteliğe bürünür. Zira ilkin, kapitalist kendisi de çalışmak zorunda kalırken, daha fazla işçi çalıştırma olanağına kavuştukça, kendisi çalışmaktan çıkıp, denetleme işine verir. Zamanla da, denetleme işi dahi, başka ücretli çalışanlara verilir. Böylece sermaye büyümüş, sahibi de gerçek kapitalist haline dönüşmüş olur.