Kredi Sisteminde Dolaşım Aracı

Dolaşım hızının büyük düzenleyicisi kredidir. Bu durumu iki anlamda anlamak gerekir. Bir yandan, dolaşım aracı üzerinde tasarruf sağlayan bütün yöntemler, kredi üzerine dayanırken, diğer yandan, banknotun, satın alma ve ödeme için burada yaptığı dolaşımın hızını, tekrar tekrar mevduat biçiminde geri dönmesi ve böylece bir başkasına borç olarak devredilmesinin hızı etkiler.

Dolaşım aracında tasarruf, paranın ödeme aracı olarak işlevinde görülür. Bu tasarruf, parayı alış veriş işine karıştırmamaktan ibarettir. Tasarruf iki türde olabilir. Bir yandan poliçe ya da çeklerin temsil ettiği karşılıklı alacaklar tasfiye edilir. Diğer yandan, dolaşım aracı olarak akan paranın hızı, tamamen (bu yolla da para tasarrufu sağlanmıştır), parayla yapıldığı sürece, satın alma ve satışların hızına, ödemeler zincirine bağlıdır.” Ama dolaşımın hızını kredi etkiler ve dolayısıyla da artırır.”K-3-462

“Basit para dolaşımını irdelerken (Buch I, Kap III, 2), fiili dolaşımdaki para kitlesinin, dolaşım hızı ile ödemelerdeki tasarruf veri kabul edildiğinde, metaların fiyatları ve alışverişlerin miktarı ile belirlendiğini göstermiş bulunuyoruz. Aynı yasa, banknotların dolaşımını da düzenlemektedir. “K-3-463

Dolaşım aracından tasarrufa, başka koşullarda katkıda bulunmaktadır. Ulaşım ve haberleşme araçlarının gelişmesi, dolaşımın hızlanmasını sağlamıştır. Böylece banknotların hacmi düşmüştür. Şunu da belirtelim ki, dolaşımdaki banknot miktarı, devir gereksinimlerince düzenlenir. Yalnızca iş ve ticaretin gereksinimi, dolaşımdaki para-banknot ve altın- miktarı üzerinde etkilidir. Her fazla banknot sahibine döner. 

Engels’in eklemesi var. Verilen borçların düzenli olarak ödendiği, dolayısıyla kredinin sarsılmadığı hallerde, dolaşımdaki genişleme ve daralma, sanayici ve tüccarın gereksinmelerine bağlı bulunur. Bunalımı izleyen durgunluk zamanı, dolaşım düzeyi en alt seviyededir. Canlanan taleple birlikte dolaşıma talep artar, gönençle birlikte büyür, aşırı gerilim, spekülasyon döneminde tepe noktasındadır. Öyle ki, bunalım çığ gibi büyür, banknotlar piyasada görünmez olur. Ayrıca senet kırıcıları, senet ve tahvil karşılığı borç verenler ve meta satın alıcıları da ortadan yok olur. Olağan zamana göre iki kat dolaşım aracına gereksinim duyulur. “Bunalım bir kez patlak verdi mi, artık yalnızca, bir ödeme aracı sorunu halini alır. Ama herkes, bu ödeme aracını ele geçirmek için bir başkasına bağlı olduğu ve hiç kimse, vadesi geldiğinde karşısındakinin ödemeyi yapıp yapamayacağından emin olmadığı için, piyasada bulunan bu ödeme aracı, yani para için bir hücumdur başlar. Herkes eline geçirebildiği parayı bir yana istif eder ve böylece, en çok gereksinme duyulduğu bir günde banknotlar ortalıkta görünmez olur.” K-3-467

Mutlak dolaşım miktarı ancak, darlık zamanlarında faiz üzerinde belirleyici bir etkide bulunabilir. “Yoksa mutlak dolaşım aracı miktarının, faiz oranı üzerinde herhangi bir etkisi yoktur” K-3-470 Zira faiz oranını belirleyen şey, meta fiyatları, yapılan alışverişlerin miktarı ve kredi durumudur. Öyleyse, “faiz oranı dolaşımdaki para miktarına bağlı değildir.”K-3-470

Marx, banknot dışında başka bir dolaşım aracı olan poliçelerden söz ediyor. Banknot dolaşım miktarında azalma, poliçe dolaşım miktarını düzenli olarak artırır. Dolaşımdaki poliçeler de, banknotlar gibi iş ve ticaretin gereksinimlerince belirlenirler. Dolaşımdaki poliçelerin banknot üzerinde etkileri yoktur. Lakin poliçe miktarı artıp bozulunca, dolaşımdaki banknot miktarının poliçeler üzerinde etkisi olur. Bunalım hallerinde ise, poliçe dolaşımı tamamıyla çöker. Herkes nakit ödeme talep ettiğinden dolayı, ödeme vadi kabul edilmez.

Marx, bankanın (İngiltere Bankası) sermaye yaratmasına değiniyor. “Bankanın, kasalarındaki külçe rezervi tarafından karşılanmamak üzere çıkarttığı banknotlar ile, kendisi için yalnız dolaşım aracı değil, bu karşılıksız banknotların nominal tutarında -hayali olsa bile- bir ek sermaye teşkil eden değer sembolleri de yaratmış olur. Ve bu ek sermaye, ek kâr getirir.” K-3-480 Bu dolaşımdan elde edilen kâr, fiilen sermayeden değil, krediden sağlanan kâr olmaktadır. Aynı durum banknot çıkaran özel bankalar için de geçerlidir. Ayrıca bankaların çekler çekmek, ciro yapmak yoluyla kredi ve sermaye yaratabildiklerini biliyoruz.