Birikim ve Genişletilmiş Yeniden Üretim

Kapital birde, bireysel kapitalistin sermayesini nasıl genişlettiği gösterilmişti. Bireysel kapitalist, üretilmiş meta sermayesini paraya çevirirken, metasının artı değerini temsil eden kısmını da paraya çevirir. Kapitalist, artı değeri temsil eden kısmı, üretken sermayesine ek olarak, üretken sermaye öğelerine çevirir. Böylece, genişletilmiş sermaye ile üretimini devam ettirir. Bu genişlemiş ölçekte yeniden üretimdir. Bu bireysel süreçte olanın, bütünüyle yıllık yeniden üretimde de olması gerekir. Zira kapitalist üretim biçiminde söz konusu olan birikimdir, üretimin genişlemesidir. 

Bireysel kapitalistin, sermayesini genişletebilmek için, para yığmasında bulunduğunu biliyoruz. Bunun toplumun yıllık yeniden üretiminde de yansımasını bulması gerekir. Biriken paranın, üretken sermayeye çevrilebilmesi için, üretken sermaye ögelerinin pazarda bulunması gerekir. “Çünkü bu üretimin olasılığı, para olmaksızın mevcuttur. Çünkü paranın kendisi, gerçek yeniden üretimin bir ögesi değildir.”K-2-436 Kapitalist, paraya çevirdiği artı değerin bir kısmını biriktirir. Biriken para, potansiyel sermayedir. O, fiili üretimin ögesi olmayan basit para yığma işidir. Onun birikmesiyle, ne üretim ne de üretimin artmış olması söz konusu değildir. Dolayısıyla, ek bir toplumsal servette değildir. Yani işin özü, para yığma bir birikim değildir. 

Öyleyse, genişlemiş ölçekte yeniden üretim için, ek üretim araçlarının bulunması gerekir. Ayrıca, genişlemiş üretim için, ek değişen sermaye yatırımı için ek emek gücünden söz etmek gerekir. Bunun için de ek işçilerin gereksinimini sağlayacak, ek gereksinim mallarının olması gerekir. Bu durumda, hem kesim bir, hem de kesim ikinin genişlemesi söz konusudur.

I.Kesim I’de Birikim

Kesim biri oluşturan sayısız sanayi kolundan söz ediliyor. Bunların bir kısmı para birikimini tamamlamış ve potansiyel sermaye olan paralarını, üretken sermaye ögelerine çevirirken bir kısmı da halen potansiyel para sermaye yığmayla meşgullerdir. Bunlar birbirleri karşısında alıcı ve satıcı durumundadırlar. Bunların satımı ve alımı birbirini dengelemelidir. Aksi durumda yeniden üretim dengesi bozulmuş olacaktır.

 Ayrıca ek değişen sermaye olarak ek emek gücünün daima hazır bulunacağı var sayılıyor. 

II.Kesim II’ de Birikim

Burada Marx, kesim birin, üretim aracı satarak, aynı oranda tüketim malı almama durumunu, yani üretimi artırmak için, daha fazla üretim aracı daha az tüketim malları talebi durumunu irdeliyor. Bu durumda, kesim bir kapitalistleri, satıp, almayarak, kesim ikiden elde ettikleri parayı dolaşımdan çekmektedirler. Böylece, birinci kesimde ek para sermaye oluşumu, ikinci kesimde ise, üretim aracını yerine koyamama ve tüketim nesnelerini satamaz duruma gelme durumu söz konusu olur. “Bu kısmı ilgilendirdiği kadarıyla, demek ki, aşırı-üretim vardır ve gene aynı kısmı ilgilendirdiği kadarıyla, bu aşırı-üretim aynı ölçekte olsa bile, yeniden-üretimi tıkamaktadır.” K-2-446

Marx burada, basit yeniden üretim esasına göre, kesim birin artı ürününün(1000), yarısı(500) değişmeyen sermaye olarak, kesim birde kalırsa, kesim ikinin, üretim araçlarının bu kısmı yerine konmaz. Burada kesim bir, 500’ü ek üretim aracı olarak kullanmıştır. “Şu halde, II'de, I'deki üretim genişlemesi hacmine eşit bir aşırı-üretim olacaktır.”K-2-448 Güçlük şöyle atlatılmaya çalışılabilir: Kapitalistlerce hemen üretken sermayeye çevrilmeyen, stokta tutulan 500, yeniden üretimin zorunlu ögesidir. Yeniden üretim mekanizması işler durumda olması için meta ikmal kaçınılmazdır. İkinci kesimde stok 500, bir yıldan ötekine sürekliliği sağlayan, meta ikmali temsil eder.

III. Birikimin Şematik Sunumu

Marx, aşağıdaki şemayı, genişlemiş ölçekte yeniden üretim için başlangıç noktası olarak ele alıyor.

I. kesim:	4.000s + 1.000d + 1.000a	= 6.000	}	Toplam 9.000
II.kesim:	1.500s + 750d     + 750a	= 3.000

Görüldüğü üzere, birinci kesimin d+a’ sı ikinci kesimin s’ sinden büyüktür. Birikim için öyle de olmalıdır.

Marx, birinci kesimin artı değerinin yarısının (500_a ) sermayeye dönüştürülüp, diğer yarısının da (500_a ) kapitalistin bireysel tüketimi için harcandığını var sayıyor.  Demek ki, bu durumda, birinci kesimin 500_a ‘lık kısmı ek sermayeye çevriliyor. Bu 500’ün, 400 _a  ’ü değişmeyen sermayeye, 100 _a’ü de değişen sermayeye çevrilir. Şimdi yeni durum şöyle olur:

4.000s +400 s + 1.000d + 100 a   + 500a

= 6.000

Şimdi birinci kesimde, 4400 _s değişmeyen sermaye, 1100 _d değişen sermaye ve 500 _a de kapitalistin gereksinimine ayrılan vardır. Buradaki 100 _a  üretim aracı biçimindedir ve değişen sermayeye çevrilecektir. Bunun için bu 100 _a   ikinci kesime satılmalıdır. Böylece ikinci kesim, 100 değerinde, üretim aracı daha almış olacaktır. Böylece ikinci kesim de kendisini 100 lük genişletme olanağına kavuşmuş olacaktır. Şöyle ki;

1.500s + 100 s  + 750d + 50 d  + 700a

= 3.000

Burada, değişmeyen sermayeye eklenen ek üretim aracı 100, kesim birin artı değerinin değişen sermaye için ayrılan kısmıdır. Değişen sermayeye eklenen 50 _d  ise, ikinci kesimin artı değerinin 50 _a sidir ve ikinci kesim kapitalistleri değişen sermaye olarak yatırırlar. Bu durumda, ikinci kesim, birinci kesimden, 1.500  olan değişmeyen sermayesini yenilemek üzere, 1600 lük bir üretim aracı satın alıyor. Dolayısıyla 100 lük bir genişleme söz konusudur. Bu 100 _s  için, ikinci kesim kendisi  50 _d  yatırıyor. Tabi bu genişleme, kesim birin, değişen sermayeye dönüştürme durumunda olduğu 100 _a  ya bağımlıdır. Bu durumda, kesim ikideki genişleme, kesim bire bağlı olarak gerçekleşiyor.  

Şimdi ikinci yılda, üretim süreci için yatırılmış olan bir ve ikinci kesim sermayelerine bakalım. 

I. Kesim:	4.400s	+	1.100d	(para)	=	5.500	}	=	7.900
II. Kesim:	1.600s	+	800d	(para)	=	2.400

Marx, birikimin bu ilk yılında, nasıl gerçekleştiğini ortaya koyduktan sonra, sonraki yıllarda nasıl olacağını belirtiyor. İkinci yılsonunda, artı değer oranının değişmediği varsayımıyla ortaya çıkan durum şöyle olur:

I. Kesim:	4.400s	+	1.100d	+	1.100a	=	6.600	}	=	9.800
II. Kesim	1.600s	+	800d	+	800a	=	3.200

Marx, kapitalist üretim biçiminde, genişlemiş yeniden üretimin olabileceğini göstermeye çalışmıştır. Genişlemiş yeniden üretim için, hem birinci hem de ikinci kesimin değişmeyen ve değişen sermayeleri artar. Kesim bir, artı ürününden, ikinin ek değişmeyen sermayesini sağlar, kesim iki de, birinci kesimin değişen sermayesini sağlar.