Toplumsal Sermayenin Yeniden Üretimi -Giriş

I. İnceleme Konusu

“Sermaye üretiminin doğrudan süreci, onun, emek ve kendini genişletme sürecidir, sonucu meta-ürün, itici gücü artı-değer üretimi olan bir süreçtir. “K-2-314 Demek ki sermaye üretim süreci sermayenin kendini genişletme sürecidir. Bu süreç, üründe sonlanır ve bu sürecin itici gücü artı değer üretimidir.

Sermayeni yeniden üretim süreci, sermayenin doğrudan üretim sürecini içerdiği gibi, sermayenin devrini oluşturan bütün devreyi içerir. Yani metanın oluşum sürecini, alınıp satıldığı süreci, emek gücü ve üretim aracına çevrildiği süreci içerir. Bu süreç bir dairesel hareket oluşturur.

Her bireysel sermaye, toplam toplumsal sermayenin bir parçasıdır ve her bireysel sermaye hareketi, yani bireysel sermayelerin devri, toplumsal sermayenin hareketini oluşturur. Bireysel sermayenin başkalaşımı devri, toplumsal sermayenin çizmiş olduğu devrede bir halkadır. Bu hareketi oluşturan tüm toplam süreç, biçim değişiklikleriyle birlikte, hem üretken tüketimi hem de bireysel tüketimi kapsar. 

Artı Değerin Dolaşımı

I. Basit Yeniden Üretim

Basit yeniden üretim durumunda, kapitalist, bir yılda ya da dönemsel olarak gerçekleştirdiği artı değeri, bireysel olarak üretken olmayan bir şekilde tüketir. Dolayısıyla basit yeniden üretimde, sermayenin genişlemesi söz konusu değildir. Kuşkusuz basit yeniden üretim bir varsayımdır.

Basit yeniden üretim, varsayılsa bile, artı değerin bir kısmı para olarak bulunmalıdır. Aksi durumda, tüketim amacıyla paradan ürüne çevrilme olamazdı. Marx konuyu yalınlaştırmak için, gerçek eş değer olan paranın dolaşımını ön görüyor.

Marx devamla, bir ülkedeki mevcut para miktarının; yığılan parayla dolaşan paranın toplamına eşit olduğundan söz ediyor. Ayrıca, lüks mallar için altın ve gümüşten başka, aşınma ve yıpranma için paranın gerekliliğinden, toplumsal emek gücü ve toplumsal üretim araçlarının bir kısmının, altın ve gümüş üretimine harcanması gereğinden, ayrıca bu alanda çalışan işçi ücretlerinin ve üretim araçlarının, daha başlangıçta ürünün kendisiyle yerine konduğundan söz ediyor.

Değişen Sermayenin Devri

I. Yıllık Artı Değer Oranı

Marx sermayeyi, artı değer üretimine göre, değişen sermaye ve değişmeyen sermaye olarak ayırmıştı. Değişen sermaye, emek gücüydü ve değeri değişendi, değişmeyen sermaye ise, yeni değer yaratmayan ama değerini aktaran üretim araçlarıydı. Daha sonra Marx, sermayeyi, sabit sermaye ve döner sermaye olarak ayırmıştı. Sabit sermaye makineler, binalar vb gibi üretim araçlarıydı. Döner sermaye ise ham maddeler, yardımcı maddeler ve emek gücüydü. Sabit sermaye ve döner sermaye ayrımında, belirleyici olan şey, sermayenin değerini yeni ürüne aktarma biçimiydi. Sabit sermaye ürüne değerini parça parça aktarıyordu ve değeri ürünle dolaşıma giriyordu. Döner sermaye ise, değerini, tamamen ürüne aktarıyor ve yeni ürünle değeri dolaşım alanına giriyordu.  

Daha önce döner sermayenin, değişen döner kısmı (emek gücü) ile değişmeyen döner kısmı(ham ve yardımcı maddeler) birlikte ele alınmıştı. Şimdi ise, ele alınan sorun gereği, değişen döner sermaye, sermayenin döner kısmının tamamını oluşturuyormuş gibi ele alınmaktadır. Yani sermayenin, değişmeyen döner kısmı, inceleme dışı bırakılmıştır. Öyleyse, artı değer oranın ortaya koyulması için, değişen döner sermaye yeterlidir.

Devir Zamanının Yatırılan Sermayenin Büyüklüğü Üzerine Etkisi

Bu bölüm ve 16. Bölümde devir zamanının, sermayenin kendisini genişletmesi üzerine etkisi ele alınıyor.

Sermayenin devresinin, üretim ve dolaşım evresinden oluştuğunu biliyoruz. Sermayenin bir bölümü üretim sürecinde iken, bir bölümü de dolaşım sürecindedir. Dolaşım sürecinin uzunluk ya da kısalığı sermayenin devini etkiler. 

Dolaşım Zamanı

Sermayenin devrini oluşturan kısımlardan biri de dolaşım zamanıdır. Dolaşım zamanı, sermayenin dolaşım alanında bulunduğu zamandır. Dolaşım zamanı, sermayenin meta sermaye halinde bulunduğu, satış zamanını ve para biçiminden, tekrar üretken sermayeye dönüşü için harcadığı satın alma zamanını kapsar. Ayrıca, meta sermayenin, pazara kadar, eli kolu bağlı olduğu yolculuk zamanını da dolaşım zamanına katmak gerekir. 

Üretim Zamanı

Bir sermayenin devri, üretim ve dolaşım zamanından oluşur. Marx, bu bölümde üretim zamanını ele almaktadır.

Üretim zamanı, sermayenin üretim alanında kaldığı zamandır. Emek sürecindeki, emek gücünün, kendi doğal sınırlarının zorunlu kıldığı kesintileri dışarıda bıraktığımızda, üretim zamanı iki dönemi kapsar. Bunlardan birincisi, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanı, diğeri ise, sermayenin varlık biçiminin, doğal sürecin etkisine bırakıldığı bekleme ya da hazır hale gelme zamanıdır. 

Çalışma zamanı, emek gücünün harcandığı zamandır. Üretim zamanının bir kısmını oluşturan bu çalışma zamanı kapitalist için önemlidir. Zira değer ve artı değer, emeğin bizzat faaliyette bulunduğu çalışma zamanında gerçekleşmektedir. Çalışma zamanının uzunluğu, işgünü uzunluğuna ve emeğin üretkenlik düzeyine bağlı olarak uzun ya da kısa olabilir.